Ustny z J.Polskiego J.Polski

Kilka odpowiedzi na pytania Motyw „Exegi monumentum” w poezji. Słowa "Exegi monumentum" znaczą "stawiam sobie pomnik (trwalszy niż ze spiżu)". Jest to pierwszy wers słynnej ody Horacego, której głównym tematem jest poezja i poeta. Dzięki swojej twórczości, poeta może stać się nieśmiertelny. "Non omnis moriar", czyli "nie wszystek umrę" - to jest sens poezja w rozumieniu poety - to właśnie on pozostanie po człowieku i zyska dla niego sławę. Poeta ma właściwie dwa Zycie - jedno ziemskie, a drugie pośmiertne, które zapewnia mu jego dzieło. Motyw ten realizuje się m.in. u: 1. Jana Kochanowskiego w "Pieśni XXIV" z Ksiąg Wtórych - "Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony". Jest to parafraza ody rzymskiego poety. Kochanowski opisuje tu dwoistość natury poety - ma ona dwa życia, jest nieśmiertelna. Kochanowski prezentuje siebie jako poetę, który po śmierci ciała przeżywa metamorfozę i staje się łabędziem. Dzięki temu może on podróżować nawet do bardzo odległych miejsc na kuli ziemskiej, o czym świadczą słowa: "O mnie Moskwa i będą wiedzieć Tatarowie,/ I róznego mieszkańcy świata Anglikowie;/ Mnie Niemiec i waleczny Hiszpan, mnie poznają,/ Którzy głęboki strumień Tybrowy pijają." 2. Juliusz Słowackiego w wierszu "Testament mój" - wyraża w nim myśl o poezji, która jest poza siłami śmierci; istnieje on nawet wtedy, gdy przemija życie poety; oddziałuje na ludzi: "aż was zjadacze chleba w aniołów przerobi" Sokrates, Platon i Arystoteles Sokrates Przyjmuje się, że Sokrates urodził się około 470 lub 469 roku p.n.e., a zmarł 399 roku p.n.e. Powszechnie stało się popularne określanie jego "ojcem filozofii". Jego uczniem, był jeden z najwybitniejszych filozofów epoki starożytnej, a nawet w ogóle najwybitniejszy myśliciel w całej historii filozofii. Mam na myśli oczywiście Platona. Był wielkim zwolennikiem postawy absolutystycznej i intelektualistycznej. Sokrates nie wydał żadnych swoich pism, ponieważ w tamtym czasie nie uważano takiej formy przekazu. Ceniono przekaz drogą ustną. Jego myśl i cała filozofia, były wielkim źródłem rozwoju myśli Platona. Filozofia Sokratesa w Atenach wzbudzała wiele kontrowersji, szczególnie wśród wielkich i szanowanych. Jego poglądy wzbudzały w nich niepokój, lęk przed utraceniem urzędu i powszechnego szacunku. Te obawy spowodowały w ostateczności postawienie Sokratesa przed sądem i postawienie mu oskarżenia, a w końcu wyeliminowanie go przy pomocy najbardziej drastycznej i najbardziej skutecznej metody, jaką jest śmierć. Przyczyną jego śmierci było wypicie trucizny, a dokładnie cykuty. Platon Prawdopodobnie urodził się w 427 roku p.n.e., a zmarł w 347 roku p.n.e. Pochodził z rodziny bardzo zamożnej, a więc zdobył staranne wykształcenie. Był najwybitniejszym uczniem Sokratesa. Jego pierwsze pragnienia wiązały się z podjęciem działalności politycznej, jednak w miarę jak rozwijał się, te pragnienia ulegały zmianie. Był założycielem pierwszej szkoły filozoficznej, nazywana była Akademią. Nauczał tam aż do samej śmierci. Platon jest pierwszym filozofem, który stworzył własny system filozoficzny. Następne pokolenia określały go idealizmem platońskim. Był przekonany, że świat w którym żyje człowiek, jest jedynie kopią świata idealnego i pod każdym względem doskonałego. Wszystko co znajduje się w świecie jest niedoskonałą kopią doskonałych idei, które znajdują się poza światem materialnym. Stworzył wiele bardzo ciekawych i ważnych dzieł. Jednym z nich jest "Państwo", w którym porusza i opisuje strukturę i zasady funkcjonowania idealnego państwa i rządzenia. Jednym z ważnych w tej kwestii poglądów, było przekonanie, że na czele tego państwa powinni stać filozofowie, nad bezpieczeństwem państwa i obywateli mieli czuwać wojownicy, natomiast zadaniem chłopów, handlarzy i rzemieślników było dbanie o zaspakajanie potrzeb materialnych swych obywateli. Idea jest pojęciem stworzonym przez samego Platona. Pochodzi od terminu greckiego "eidos" i oznaczy tyle co wygląd. Sam Platon już dokonał odróżnienia na byty które można postrzegać i widzieć za pomocą zmysłów, od bytów które można dostrzec tylko i wyłącznie za pomocą intelektu, czyli za pomocą tak zwanych "oczu duszy". I te byty, które poznajemy tylko przy pomocy intelektu Platon nazwał ideami. Ich głównymi cechami jest: wieczność, inteligibilność, niezmienność, samoistność, jedność, niecielesność, bytowość. Ideą nie jest rzecz piękna czy dobra, ale piękno samo w sobie, czy dobro samo w sobie. Dobro jest tą ideą, którą ceni i wywyższa najwyżej, ono przewodzi wszystkim innym ideom. Platon jest twórcą systemu idealistycznego, ponieważ jego spojrzenie na wszystko co go otaczało, było spojrzeniem przez doskonałe idee, które są niewidzialne gołym okiem. Dusza, jako psyche, miała moc ożywiającą i to dzięki niej ciało żyło. Wszystko co żyło było związane z tchnieniem. Filozofia grecka te kwestię podjęła dość obszernie. W tej kwestii powstało wiele teorii i myśli interpretujących i opisujących duszę i jej działanie w świcie i na ciało człowieka. Odróżniano trzy rodzaje duszy, jak na przykład: wegetatywną, która była odpowiedzialna między innymi za wzrost, występowała u roślin, zmysłowa, była odpowiedzialna miedzy innymi za pożądania i popędy, występowała u zwierząt i trzeci rodzaj duszy, to umysłowa, która była główną cechą człowieka. Platona najbardziej interesowała kwestia poznawania człowieka i wszystko co się z tym wiązało, dlatego zwrócił się ku duszy zmysłowej i umysłowej. Dialektyka jest sztuka prowadzenia rozmów, dyskusji i dialogu. Sztuka ta była przede wszystkim rozwinięta przez szkołę sofistów, ale jako sztuka prowadzenia różnego rodzaju sporów. Platon i Sokrates uważali ją i traktowali zupełnie inaczej, inaczej mianowicie, jako metodę filozoficzną, za pomocą której człowiek poszukuje prawdy i do niej dochodzi. Filozofowanie nie polega tylko na rozmowie, ale na wydobywaniu z tej rozmowy prawdy. Jest to wysiłek, który podjęty jest wspólnie. Jest to wspólne przechodzenie od poznania doksa, czyli mniemania opartego na zmysłach, do poznania episteme, która jest już wiedza prawdziwą. Arystoteles Urodził się w 384 r. p.n.e., a zmarł w 322 r. p.n.e. Urodził się w Stagirze na Półwyspie Trackim. W 367 r. p.n.e. przybył do Aten i wstąpił do Akademii Platona. Przebywał tam przez 20 lat. Z czasem był przeciwny nauce idei Platona, ale zachował też wiele jego poglądów. Przebywał w Akademii do śmierci Platona. Był nauczycielem Aleksandra, syna Filipa Macedońskiego. Po opuszczeniu Aleksandra, wraca do Aten i zakłada swoją szkołę. Szkoła znajdowała się w Likeionie, dlatego nazwano ją perypatetycką. Kierował nią przez 12 lat. Zmarł w Chalkis, po opuszczeniu Aten. Orientacją naukową Arystotelesa była biologia. Mówiąc o bycie miał na myśli przede wszystkim żywe jednostki. Platon był twórcą zasad, a Arystoteles rozwiniętych teorii. Fałszywie sformułował prawo ruchu. Jak również cofnął się w astronomii, ponieważ wstrzymał ziemię, a poruszył sferę gwiazd. Pisma Arystotelesa składały się głównie z dialogów, podobnie jak jego nauczyciela Platona. Napisał dzieła, które były przeznaczone dla wszystkich zainteresowanych jego filozofią, a także napisał dzieła typowo naukowe, o charakterze literackim, historycznym, czy też przyrodniczym. Pomagali Arystotelesowi jego uczniowie, w opracowywaniu i tworzeniu tych dzieł. Stworzył również dzieła, które były przeznaczone tylko i wyłącznie do użytku wewnętrznego szkoły i na potrzeby szkoły. Do tych dzieł zaliczamy teksty logiczne, a także przyrodnicze. Centrum i jądrem całej filozofii Arystotelesa, jest metafizyka, czyli za jego czasów nazywano ją filozofią pierwszą. Metafizyka złożona jest z czternastu ksiąg. Od Platona zachował teorię wiedzy (prawdziwa wiedza jest ogólna), a odrzucił teorię bytu (prawdziwy byt jest idealny). Logika - mówi o wiedzy ogólnej i oddzieliła się od metafizyki - mówi o jednostkowym bycie. Głównymi tematami logiki była definicja - jako podstawa prawidłowych pojęć i dowód - jako podstawa prawidłowych sądów. Rozumiał logikę jako przygotowanie i narzędzie nauk, czyli jako dyscyplinę formalną. Arystoteles stał na straży racjonalizmu, który jest związany z genetycznym empiryzmem. Poznanie ma charakter bierny. Arystoteles ufał rozumowi, a także i zmysłom. ŚW Augustyn Celem człowieka jest szczęście, środkiem do jego znalezienia ma być filozofia, ale dać je może jedynie Bóg. Do osiągnięcia szczęścia potrzebne jest poznanie Boga i własnej duszy. Własna myśl jest faktem najpewniejszym. Wszystko jest nie pewne, oprócz tego że jestem i że myślę. We wnętrzu człowieka mieszka prawda. Bóg jest najwyższym bytem i istnieje z własnej natury. Świat mógłby nie istnieć. Jest też przyczyną powstania przemian każdego bytu. Bóg stworzył świat i ciągle podtrzymuje go w istnieniu. Bóg jest najważniejszym przedmiotem i przyczyną poznania. Poznanie przemijające nie ma takiej wartości, jak poznanie bytu absolutnego. Bóg jest najwyższym dobrem i przyczyną dobra. Przez dobro rozumiał należenie do Boga. Przyczyną i celem dążenia do prawdy jest Bóg. Cała etyka Augustyna oparta jest na Bogu. Podtrzymuje on, platoński dualizm duszy i ciała, ale umieszcza go już w samym początku stworzenia. Dusza Adama została stworzona jako pierwsza i dopiero potem została złączona z ukształtowanym ciałem. Ciała wszystkich pozostałych ludzi, są wynikiem płodzenia. Biskup z Hippony akceptował jedność ciała i duszy, ale miał problem z jego zinterpretowaniem i odpowiednim zrozumieniem. Wiedział, że aby człowiek mógł żyć, musi posiadać jedno i drugie. W przypadku braku jednego z tych elementów, człowiek nie może istnieć. Pomimo łączenia duszy i ciała, to jednak dawał wyższą wartość i znaczenie duszy. Sam mówił tak o duszy: "[…] jest czymś lepszym od ciała". To zadaniem i dzięki duszy ciało zostaje ożywione i jako takie funkcjonuje w świecie. Bez duszy umiera. Augustyn nie traktuje ciała, jako więzienia duszy i cierpienia, ale też wyraźnie zaznacza fakt, nie bycia obrazem Boga. To dusza jest łącznikiem pomiędzy Bogiem, a człowiekiem. "Tak jak Bóg jest życiem duszy, tak dusza jest życiem swego ciała". Jednak, w ostatecznym analizowaniu Augustyn dokona utożsamienia człowieka z duszą: "A więc człowiek to rozumna dusza użytkująca śmiertelne ziemskie ciało". Augustyn w kwestii człowieka całkowicie skupia się przy kwestii duszy, jakby ignorując jeszcze ciało. Ale przy wielu staraniach i często odpychaniu od siebie ciała, musi przyjąć teorię, że ciało również zostało stworzone przez Boga. Koncepcja jego duszy jest spirytualistyczna. Dusza jest substancją samoistną. Nie należy do ciała. Nie ma w sobie nic materialnego. Fakt ten dusza uświadamia sobie podczas "przedstawienia rzeczy cielesnych w obrazach". Dusza posiada funkcje: myśli, wolę i pamięć. Dusza jest doskonalsza od ciała, ponieważ bliższa Bogu. Jest nieśmiertelna i niezniszczalna. Wiedza o duszy jest pewna, dlatego lepiej znamy duszę, niż ciało. Dusza poznaje Boga, a ciało jej w tym przeszkadza. Rozkosz zmysłowa jest godna potępienia, ponieważ wzbudza pragnienie dóbr cielesnych, a także wywyższenia ich ponad dobra duchowe. Naturę ludzką stanowi wola, a nie rozum, ponieważ rozum ma naturę bierną, a wola naturę czynną. Nawet w naturze Boga doszukiwał się pierwszeństwa woli. Dokonał przejścia od intelektualizmu do woluntaryzmu. Prawdę o Bogu możemy poznać przez wiarę, ponieważ poznanie rozumowe to przerasta. Nie chodzi tutaj o zastąpienie rozumu przez wiarę. One wzajemnie się uzupełniają. Nie jest wystarczające poznanie dobra, aby je czynić, trzeba je jeszcze pokochać. Tylko z miłości płyną dobre czyny. Rozważając kwestie człowieka, również analizuje jego bycie w czasie. Problem czasu, był dla niego trudny do rozwiązania. Sam o tym tak pisał: "Póki nikt mnie o to nie pyta, wiem; gdy tylko jednak zechcę wyjaśnić pytającemu, nie wiem". Tę kwestię stara się rozwiązać na gruncie platońskim. Przyjmuje zmienność czasu, nawet uważa że jest to czysta zmienność. Wszystkie rzeczy, które nie podlegają zmianie, jak np. Bóg, są bezczasowe. W ich świecie nie ma czegoś takiego jak czas. One są wieczne. Poznanie tego co jest zmienne, jest możliwe jedynie poprzez to co jest niezmienne. Wyróżnia się trzy fazy czasu: przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. Rzeczy istnieją jedynie w teraźniejszości. W przeszłości już nie istnieją, a w przyszłości jeszcze nie istnieją. W takim wypadku teraźniejszość zostaje sprowadzona do małej, nie dającej się określić, chwili. Jest to jednostka, która nie da się podzielić czasowo. Augustyn nigdy nie wątpił w istnienie Boga. Wierzył nawet kiedy nie była nawrócony. "Zawsze wierzyłem, że istniejesz i że się o nas troszczysz, choć ani nie wiedziałem, co myśleć o Twej istocie, ani jaką drogą ku Tobie iść lub wracać". Był przekonany, że tylko wyjątki ludzi nie wiedzą o istnieniu Boga. Wiara i myślenie, są wystarczającym dowodem na istnienie Boga. Mimo to, starał się wykazać istnienie Boga za pomocą rozumu. Starał się wyżej wynieść wiarę, niż do tej pory miał ona znaczenie. Zrozumienie jest ściśle związane z wiarą. Sam na ten temat tak mówił: "[…] bo nie można nazwać znalezionym tego, w co się jako w nieznane wierzy". To rozum powoduje, że człowiek zostaje wyniesiony ponad zwierzęta, byty i życie. Rozum poprzez wejście w swoje wnętrze spotyka tam swoją prawdę, która jest wieczna i niezmienna. Ta Prawda, która jest wieczna i niezmienna, jest Bogiem. Dowód swój rozpoczyna od tego co jest niezaprzeczalne i nie do podważenia, czyli od ludzkiej egzystencji. Żaden człowiek na ziemi nie jest w stanie ogarnąć i pojąć Boga. Znacznie bardziej prawdziwe jest myślenie o Nim, niż wypowiadanie się o Nim: "[…] ale On jest bardziej prawdziwy niż to, co o Nim pomyślano". Zdaniem Augustyna, Bóg jest "jedynym niezmiennym bytem i istotą". Wszystko co jest na świecie dobre, to jest dobre przez Niego. Augustynowi bardzo zależało i bardzo mocno akcentował poszukiwanie Boga, ale Boga jako trwałej prawdy oraz ludzkiego celu, jakim jest dążenie do szczęścia. Pragnie ukazać i wskazać to, do czego człowiek został powołany i stworzony. Richard Heinzmann bardzo ciekawie pisze, że Augustyn "poprzez analogię pragnie dojść od samopoznania człowieka do poznania troistego Boga […]". Cała etyka Augustyna, mimo że stworzona dla chrześcijaństwa i przez chrześcijanina, to jej fundamentem jest neoplatonizm. Każdy człowiek, bez wyjątku pragnie i dąży do szczęścia. Dążenie do szczęścia jest poszukiwaniem dobra. Drogą do szczęścia, jest uprawianie filozofii. Dla niego jest to jedyne źródło i racjonalne wytłumaczenie jej praktykowania. Poznanie i pragnienie wzajemnie się uzupełniają i są tożsame, tak jak wola z miłością. Augustyn nigdy do końca jasno i wyraźnie nie osądził, czym jest i na czym polega prawdziwe szczęście. Samo poszukiwanie szczęścia, czyli miłości, Augustyn rozpoczyna od tego co zewnętrzne, czyli poznania zmysłowego, a dopiero potem przechodzi i sprowadza to poznanie do wnętrza. Pragnienie jest to zdolność, której nie poddaje się żadnemu wartościowaniu. Wola która znajduje się w człowieku, jest darem od Boga, ale jest to dobro pośrednie, ponieważ człowiek może ten dar źle wykorzystywać i nim się posługiwać. Sam Bóg nie wie że człowiek będzie go źle wykorzystywał. Źródło zła na świecie widział w woli, która powodowała, że człowiek sprzeciwiał się miłości Boga, a zwracał się ku własnej miłości, która powodowała że źle czynił. Wtedy zaczął zastanawiać się, dlaczego ludzie częściej i chętniej zwracają się ku miłości własnej? Początek tej przyczyny leży w tym że Adam, pierwszy człowiek, popełnił grzech pierworodny, który od tamtej pory przechodzi na wszystkich ludzi. Bez Boga niemożliwe jest działanie, poznanie i istnienie. Nic nie dzieje się w całej przyrodzie, bez udziału sił nadprzyrodzonych. Pareneza (gr. paraínesis - "zachęcanie") - inaczej porada, napominanie, pouczenie. W poezji termin pareneza, czyli poezja parenetyczna, jest to twórczość o charakterze dydaktycznym (publicystycznym i moralizatorskim). W polskiej literaturze obecna była głównie w poezji staropolskiej. Liczne przykłady parenezy można znaleźć w twórczości Wacława Potockiego. Literatura parenetyczna (pareneza – pouczenie) - utwory piśmiennicze kształtujące i propagujące wzory postępowania związane z odgrywaniem określonych ról społecznych. Jedną z cech parenetyki jest właściwy jej normatywizm, który wyłonił określone wzory osobowe i sformułował modele idealnych postaci o ścisłym usytuowaniu społecznym, konkretne zaś zalecenia właściwego postępowania zawierały jednocześnie i utrwalały swoistą hierarchię wartości przypisywanych prezentowanym postaciom. Motywy te przewijają się stale w literaturze XVI i XVII wieku, ulegając jedynie nieznacznym modyfikacjom. W związku z tym, że taka postawa parenetyczna występowała niezwykle często i w różnych formach w piśmiennictwie tamtego czasu, wyodrębnienie tzw. literatury parenetycznej jest zabiegiem arbitralnym historyków literatury. Literatura parenetyczna w Europie Literatura parenetyczna swoimi korzeniami sięga starożytnej Grecji - Platon w swoich dialogach (np. w Państwie) oraz Arystoteles w traktatach sformułowali uniwersalne kanony ogólnego ideału człowieka. Według Platona cechy, które składały się na wzór jednostki ludzkiej, to religijność oraz męstwo, umiarkowanie i sprawiedliwość. Cnoty te można zdobyć poprzez właściwe wychowanie duchowe i cielesne. Natomiast Arystoteles dokonał podziału na problematykę moralną i religijną, a pojęcie cnoty utożsamił z cnotą obywatelską. Na gruncie powstałej później pedagogiki uformowały się konkretne wzory osobowe, propagowane następnie w literaturze. Izokrates stworzył pierwsze zwierciadła, prezentujące wzory księcia i króla, zalecając, aby kładziono nacisk na konieczność wychowawczego oddziaływania na jednostkę w dzieciństwie i wczesnej młodości. Zasada ta zainspirowała później Plutarcha z Cheronei do napisania niewielkiego, ale bardzo znaczącego traktatu O wychowaniu dzieci. Tekst ten stał się później (w postaci nieco zmodyfikowanej, opatrywanej przeróżnymi tytułami) swego rodzaju kanonem pedagogiki. Teksty Isokratesa i Plutarcha dały początek dwóm typom przekazu parenetycznego. Pierwszy z nich to literacka konstrukcja "wzoru" - wizerunku idealnego nosiciela jakiejś roli, realizowana w rozmaitych gatunkach literackich, np. w bajce, paraboli, egzemplum, biografii, romansie lub noweli. Natomiast drugi typ to wypowiedź perswazyjna, systematyzująca i zalecająca konkretne cechy oraz wskazująca sposoby ich wypracowania, realizowana w gatunkach ściśle parenetycznych, takich jak traktat i zwierciadło. Oba nurty parenezy zapoczątkowane w starożytnej Grecji rozwijały się równolegle w kolejnych okresach historycznoliterackich. W literaturze starożytnego Rzymu rozwijano literaturę parenetyczną w wymienionych gatunkach, popularne były liczne wizerunki idealnego mówcy (Kwintylian Institutio oratoria). Propagowano zwłaszcza ideał vir bonus, który łączono z cechami dobrego gosporzada-rolnika. Chrześcijaństwo, czerpiąc z tradycji Grecji i Rzymu, wysunęło jednocześnie nowe wartości moralne i nieznane dotychczas wzorce osobowe. W Bizancjum powstają niezliczone "upomnienia dla panujących" i "o obowiązkach króla"; tam też powstaje ważne dla całej późniejszej literatury parenetycznej dzieło pt. Pszczoła. Rozwija się nieznany wcześniej gatunek, jakim jest kazanie. Podobnie jak w Bizancjum, tak i w średniowieczu koncentrowano się głównie na wychowaniu panującego króla lub księcia. Najważniejszymi dziełami tamtego okresu są: Tractatus de eruditione filiorum regalium Wincentego z Beauvais (dzieło uchodzące w średniowieczu za podręcznik pedagogiki), De eruditione principum św. Tomasza z Akwinu, De regimino principum Egidiusa z Kolumny. W okresie renesansu nastąpił powrót do podstawowych nurtów literatury parenetycznej starożytności, a jednocześnie - rozwój idei humanistycznych. Treści parenetyczne dochodziły do głosu w bujnie rozwijających się gatunkach narracyjnych, takich jak romans (prozą i wierszem), biografia i autobiografia. Miejscem wykładu nowych idei pedagogicznych były traktaty oraz niezwykle popularne zwierciadła. Staropolska literatura parenetyczna [edytuj] W okresie średniowiecza w Polsce do głównych przekazów parenetycznych należały wszelkie biografie, także te wkomponowane w kronikę (wzór króla-rycerza) bądź utwór hagiograficzny (wzór świętego). Konstrukcje typu parenetycznego pojawiały się również w kaznodziejstwie oraz w wierszowanych legendach, takich jak Legenda o św. Aleksym. W renesansie zapotrzebowanie na parenetykę typu traktatowego zaspokajano przede wszystkim autorami starożytnymi, oprócz Arystotelesa, Platona i Plutarcha znane były również dzieła Izokratesa, a z pisarzy starożytnego Rzymu wielkim uznaniem cieszył się Kwintylian. Źródłem kultury pedagogicznej byli pisarze humanistyczni zachodniej Europy. W 1 poł. XVI w. dystrybuowano teksty Krzysztofa Hegendorfina, L. Coxe'a (autora łacińskiej mowy o publicznym wychowywaniu i nauczaniu języków klasycznych) oraz wydaną w 1546 r. Ekonomię nieznanego autorstwa. W 2 poł. XVI w. zaczynają ukazywać się teksty polskich autorów - np. Marcina Kwiatkowskiego Książeczki rozkoszne a wielmi użyteczne [...] o wychowaniu i rozmaitych wyzwolonych naukach ćwiczenia dziatek (1564). Natomiast największą popularnością cieszyły się pisma Erazma z Rotterdamu. W czasach baroku nastąpiło przewartościowanie ideału człowieka - wyłoniono nową hierarchię cnót, która ukształtowała odmienne wzory osobowe. Instytucją formułującą i propagującą nowe ideały był Kościół katolicki, który reaktywował takie gatunki średniowieczne jak hagiografia czy kaznodziejstwo. W propagowaniu nowych wzorów osobowych znaczącą rolę odegrał zakon jezuitów. Dużą rolę odgrywała też pareneza polityczna, znajdująca wyraz zarówno w zwierciadłach, jak i w traktatach. Kontynuowano wprawdzie gatunki literackie, jakie służy parenezie od wielu wieków, stosowano jednak także nowe sposoby perswazji - najbardziej charakterystyczne było działanie poprzez zadziwianie i zaskakiwanie czytelnika niezwykłymi sposobami prezentacji postaci bohatera wątku fabularnego. Popularnym motywem było pokazywanie życia jako walki dobra ze złem, wewnętrznego rozdarcia i oscylowania między grzechem a cnotą, przy czym - jak nietrudno się domyślić - zmaganie takie doprowadzało do zwycięstwa dobra, a w dalszej perspektywie - do świętości bohatera. Porównanie kosmogonii biblijnej i mitycznej. RÓŻNICE: Biblia: -występuje jeden Bóg (monoteizm), -Bóg - stwórca doskonały, obce są mu ludzkie wady, itp. -Bóg tworzy świat stopniowo, -Bóg powołuje świat i jego elementy do istnienia werbalnie - za pomocą słów, później dopiero nadaje nazwy, -Bóg jest zdystansowany wobec ludzkiego życia, -Bóg tworzy człowieka na "swój obraz", Mitologia: -występuje politeizm, -bogowie posiadają "ludzki charakter" - kłócą się, mają wady (nie są doskonali), -świat zostaje stworzony momentalnie (wraz z narodzinami pozostałych bogów), -bogowie nie są zdystansowani, Porównanie Petroniusza i Nerona ingerują w ludzkie życie, -człowiek został stworzony z gliny i łez, PODOBIEŃSTWA: Biblia: -Bóg tworzy świat z nicości, pustki, -świat początkowo jest płaską ziemią z zawieszonym nad nią niebem, -stworzony zostaje człowiek, Mitologia: -początkiem świata jest również nicość, a dokładnie chaos, -świat początkowo również jest płaską ziemią z zawieszonym nad nią niebem, -stworzony zostaje człowiek. fatum - przeznaczenie, z góry zdeterminowana, nieunikniona konieczność katharsis - oczyszczenie, wyładowanie emocjonalne wewnętrznych napięć, niepożądanych uczuć, spowodowane głębokim przeżyciem, np. artystycznym tragizm - konflikt pomiędzy wartościami i koniecznościami w życiu bohatera, niemożliwy do pomyślnego rozwiązania, prowadzący do nieuchronnej katastofy; splot nieszczęśliwych wydarzeń prowadzących do sytuacji bez wyjścia Danse Macabre Zestawienie drzeworytów Hansa Holbeina i Rozmowy Mistrza Polikarpa ze Śmiercią nie jest przypadkowe. Te dwa dzieła, mimo iż są przedstawicielami dwóch różnych dziedzin, połączone są z sobą tematycznie. Zarówno Hans Holbein jak i anonimowy autor Rozmowy Mistrza Polikarpa ze Śmiercią ukazują charakterystyczny dla średniowiecza wątek – danse macabre, czyli taniec śmierci. Rozmowę Mistrza Polikarpa ze Śmiercią z pewnością możemy zaliczyć do najcenniejszych zabytków polskiej literatury średniowiecznej. Autor (nieznany) wykazał się wielkimi zdolnościami doskonale parafrazując XIV wieczny tekst łaciński Rozważania o marności życia i nieuchronności śmierci w "Rozmowie Mistzra Polikarpa ze Śmiercią". pisany prozą, w taki sposób, że powstały utwór znacznie przewyższa pierwowzór. Stworzył najdłuższy ze znanych średniowiecznych wierszy polskich, 500 wersowy dialog. Rozmowę Mistrza Polikarpa ze Śmiercią rozpoczyna apostrofa do Boga, w której autor prosi Go o pomoc, a także zwraca się do czytelnika, bądź widza z prośbą o wysłuchanie. Dalszą część utworu możemy podzielić na trzy części. Pierwsza poświęcona jest biologizmowi głównej bohaterki utworu – Śmierci. Ukazana jest ona w sposób odrażający, budzący lęk i przerażenie. Objawia się Polikarpowi jako nagi kobiecy rozkładający się trup. Reszta ciała Śmierci opisana jest mniej dokładnie, Wiemy, że była ona nagą kobietą, więc nie mogła być szkieletem, gdyż można rozróżnić cechy płciowe. Była także Chuda, blada żołte lice (…), czyli musiała posiadać skórę w niezbyt zaawansowanym stopniu rozkładu skoro autor precyzyjnie określił jej barwę. Kolejną częścią Rozmowy Mistrza Polikarpa ze Śmiercią są pytania zadawane przez Mistrza. Miejscem spotkania dwójki bohaterów jest kościół. Na widok Śmierci Polikarpa paraliżuje strach, nie potrafi prowadzić inteligentnej rozmowy, jednak mimo to zadaje dość naiwne pytania i oczekuje odpowiedzi. Chce poznać pochodzenie swej rozmówczyni, dowiedzieć się dlaczego jest ona tak bardzo zaciekła wobec ludzi a także czy można ją w jakikolwiek sposób przekupić i czy on sam może coś zrobić by jej uniknąć. Nieumiejętność prowadzenia rozmowy i naiwne pytania irytują Śmierć. W swych odpowiedziach, które stanowią główny temat utworu, ukazuje ona swą wszechwładność. W pewien sposób stara się wzbudzić w Polikarpie grozę i strach, dlatego swą władzę przedstawia w subiektywnym, korzystnym dla siebie świetle. Jej ręka dotyka wszystkich, bez względu na płeć, pochodzenie czy stan majątku. Jej taniec zamienia się w korowód, w skład którego wchodzą młodzi i starzy, bogaci (kupcy, tłuste panie) i ubodzy (żebracy), duchowni (kardynałowie, biskupi) i ludzie świeccy. Oprócz tego jednak jej wypowiedzi można też traktować jako satyryczny i wyolbrzymiony obraz ówczesnego społeczeństwa. Opisuje życie karczmarzy oszukujących przy nalewaniu piwa, plebańców pogrążonych w nałogu pijaństwa, sędziów biorących łapówki. Najdłuższy jest opis mnichów, podzielonych na dobrych, którzy umierają, ale bez lęku, oraz złych, którzy za życia uciekają z klasztorów i wiodą rozpustne życie. W Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią przewija się popularny wówczas motyw vanitas pochodzący z księgi Koheleta. Mówi on o marności życia na ziemi i traktuje je jako etap, drogę wiodącą do śmierci, która jest dla wszystkich przejściem do wieczności. Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią obfituje w wiele związków stylistycznych, językowych. W naturalistycznym opisie Śmierci pojawia się wiele epitetów i obrazów: chuda, blada, nie było warg u jej gęby, upadł jej koniec nosa. Natomiast wypowiedzi samej bohaterki pozwalają nam poznać szerzej dziedziny i sposoby jej działalności. Potrafi ona wypędzić duszę, morzyć, zabić, udusić, szkodzić w żywocie, ściąć a także pokąsać, za włosy swe ofiary wetknąć pod kosę czy zsunąć królom koronę. W utworze Śmierć porusza się pieszo, Chodzę nie pytając brodu ale jej środek transportu zmieniał się w różnych utworach średniowiecznych. Uwagę odbiorcy przyciąga także ironiczny, nieco humorystyczny i nie do końca pasujący ze średniowiecznymi wyobrażeniami sposób wypowiedzi Śmierci. Geneza tragedii greckiej Pierwsze utwory tragiczne powstały w VI w. p.n.e. w starożytnej Grecji. Ich źródłem są obrzędy religijne na cześć Dionizosa, a być może w jakimś stopniu także misteria eleuzyńskie czy misteria orfickie. Geneza tragedii greckiej jest przedmiotem wieloletniej kontrowersji naukowej obejmującej szeroką gamę sprzecznych stanowisk i tysiące publikacji. Według przekazu Arystotelesa tragedia stanowi przekształcony dytyramb, utwór liryczny (należący do liryki chóralnej) związany z kultem Dionizosa. Dytyramby zawierały w sobie elementy sytuacji dramatycznej, takie jak obecność chóru i koryfeusza. Religijno-kultowa funkcja tragedii greckiej przejawia się także w tym, że wystawiana ona była w czasie święta Dionizjów jako element obrzędów na cześć Dionizosa. Ponadto tematyka tragedii odwoływała się do wierzeń i mitów greckich, początkowo mitów związanych z Dionizosem - tragedie o tematach niemitologicznych (np. historycznych, współczesnych) były w starożytności bardzo rzadkie. Religijna geneza tragedii greckiej była wciąż silnie odczuwana w czasie wystawień utworów tego gatunku w okresie klasycznym. Spektakle te stanowiły bowiem część świąt religijnych - obchodzonych wiosną Dionizjów miejskich, a także przypadających w grudniu Lenajów. Prócz spektaklów odbywały się rozmaite procesje i ofiary, sam ateński Teatr Dionizosa mimo kilkukrotnej przebudowy zawsze posiadał kamienny tron dla kapłana bóstwa i jego ołtarz umiejscowiony na samym środku orchestry. Noszone przez aktorów maski i niektóre stroje wywodzą się z pradawnych rytuałów. Zasada trzech jedności Zasada trzech jedności (trzy jedności) – zespół trzech reguł podstawowych dla klasycystycznej koncepcji fabuły dramatu lub wyłącznie tragedii. Reguły te to jedność czasu, jedność miejsca i jedność akcji. W poetyce klasycyzmu największe znaczenie ma zasada jedności akcji. Według tej reguły fabuła ma mieć charakter liniowy, być jednowątkowym układem zdarzeń – pozbawionym scen epizodycznych i wątków pobocznych. Rozwój zdarzeń w czasie trwania akcji ma prowadzić wprost do rozwiązania głównego konfliktu zarysowanego w dramacie. Także każda z wprowadzonych postaci musi mieć wyraźnie określoną funkcję w stosunku do rozwoju akcji. Prostsze do określenia są zasady jedności czasu i jedności miejsca – zasada jedności czasu mówi, że czas trwania akcji musi się pokrywać z czasem trwania widowiska lub przynajmniej zamykać się w jednej dobie; zasada jedności miejsca mówi, że akcja dramatu powinna toczyć się stale w tym samym miejscu, a przynajmniej nie naruszać prawdopodobieństwa zmian miejsca akcji w stosunku do zasady jedności czasu. Odyseja (HOMERA) przedstawia dzieje bohatera wojny trojańskiej, Odyseusza, powracającego spod Troi do rodzinnej Itaki. Najpierw burza dziesiątkuje grecką flotę i spycha okręty Odyseusza ku brzegom Tracji. Potem, naraziwszy się bogom (między innymi przez oślepienie Polifema, cyklopa-ludożercy, który był synem Posejdona), grecki heros błąka się po morzach (i wyspach) przez dziesięć lat, zanim dane mu jest wrócić do domu i rozprawić się z zalotnikami, którzy, korzystając z jego nieobecności, w nader bezczelny sposób starają się o względy jego małżonki, Penelopy. Pierwsze cztery pieśni (notabene uważane za osobny, słabszy utwór, dołączony przez Homera do oryginalnej epopei) są poświęcone wędrówce Telemacha, syna Odyseusza, który za namową współczujących Odyseuszowi bogów (w szczególności Ateny) postanawia wyruszyć na poszukiwania ojca. Dalsze pieśni to dzieje powrotu Odyseusza: relacje z jego tułaczki, przybycie na Itakę, powrót do domu w przebraniu i krwawa zemsta na rozzuchwalonych zalotnikach. Na zakończenie bohater i jego syn bratają się z ludem, wspierani przez bogów. Iliada (gr. Iliás) – obok Odysei drugi z eposów, których autorstwo tradycja przypisuje Homerowi. Oba utwory datuje się na VIII lub VII wiek p.n.e. – stanowią więc one najstarsze zabytki literatury greckiej i europejskiej w ogóle. Oba poematy są eposami heroicznymi. Powstały prawdopodobnie w Jonii na wybrzeżu Azji Mniejszej – świadczy o tym przede wszystkim ich język, który można scharakteryzować jako archaiczny dialekt joński z elementami dialektu eolskiego. Metrum stanowi heksametr daktyliczny. Tematem utworu jest gniew Achillesa i związane z nim epizody wojny trojańskiej. Tytuł utworu pochodzi od wyrażenia he Ilias poiesis – pieśń o Ilionie (Troi). MIT Terminem mit określa się również formę literacką opowieści przekazującej wyobrażenia danej zbiorowości o świecie i ludziach. Pierwotnie przekazywana w formie ustnej, później pisemnej. "myśl, zamysł, temat rozmowy, opowieść, baśń") – opowieść o otaczającym ludzkość świecie, opisująca historię bogów, demonów, legendarnych bohaterów oraz historię stworzenia świata i człowieka. Próbowała ona wyjaśnić odwieczne zagadnienia dotyczące bytu ludzkiego, mistyki, życia i śmierci, dobra i zła, jak również istnienie zjawisk przyrody (np. pory roku, piorun). Opowieści mityczne są przejawem wczesnego stadium rozwoju doktryny religijnej, tzw. etapu mitycznego. Rodzaje mitów: kosmogoniczne – o stworzeniu świata i kosmosu teogoniczne – o narodzinach i życiu bogów kalendarzowe – o podziale roku antropogeniczne – o stworzeniu człowieka genealogiczne – o rodach starożytnych soteriologiczne – o zbawieniu człowieka eschatologiczne – o życiu pośmiertnym Termin mecenat pochodzi z czasów starożytnego Rzymu. Nazwa ta nawiązuje do osoby Caiusa Maecenasa, związanego z dworem Oktawiana Augusta. Caius był postacią bardzo wrażliwą na sztukę i jej piękno, stąd też wspomagał finansowo artystów (m.in. Wergiliusza i Horacego). Współcześnie termin ten oznacza opiekę nad sztuką, literaturą, nauką i obejmuje nie tylko pojedyncze osoby, ale także duże korporacje i instytucje (zjawisko porównywalne ze sponsoringiem, tyle że w obrębie kultury wyższej). Przykładem może być mecenat firmy Plus GSM w Muzeum Narodowym w Warszawie. W Polsce mecenat odegrał ogromną rolę dla rozwoju indywidualności renesansowych, zarówno w kręgu pisarzy i poetów, jak też wśród artystów plastyków i rzeźbiarzy. Dzięki mecenatowi wszystkie warstwy społeczne miały szanse na wykształcenie, głównie plebejusze. Większość uczonych, doktorów Akademii, poetów i pisarzy Renesansu polskiego nie pochodziła ze stanu szlacheckiego. „Makbet”, cechy dramatu szekspirowskiego "Makbet" Williama Szekspira jest analizą zła. To studium zbrodni i zbrodniarza. Autor ukazuje mechanizmy władzy, ambicji. Makbet, który raz wkroczył na drogę zbrodni nie potrafi się już wyrwać z kręgu zła. Boi się, jego życie wypełnia strach, lęk, że może stracić władzę. Wprowadza apodyktyczne rządy, staje się tyranem, władcą okrutnym. Władza oparta na zbrodni staje się jego wielką namiętnością. Czarownice, które pojawiły się na początku sztuki i przepowiedziały bohaterowi tron, wprawiają w ruch cały mechanizm akcji. Makbet uważa, że zło go nie dotyczy, jest poza nim. Makbet to człowiek o wielkiej ambicji, ale słabym charakterze. Łatwo ulega wpływom otoczenia, a przede wszystkim żonie lady Makbet. Oboje małżonkowie przechodzą przemianę. Nie potrafią unieść ciężaru popełnionej zbrodni. Za tę zbrodnię ponoszą karę, lady Makbet skończy samobójstwem, a Makbet poniesie śmierć na polu walki. W średniowiecznych misteriach, które w niektórych utworach Szekspira również się pojawiły, spotykamy dwa duchy, dobry i zły, które wałczyły o duszę postaci. Szekspir spór dobrych i złych sił człowieka przeniósł w duszę ludzką. Złym duchem Makbeta jest jego ambicja, dobrym- jego prawa natura, która odzywa się w nim cały czas. Szekspir odstąpił od reguł klasycznej tragedii. Cechami dramatu Szekspira są: - złamanie reguły trzech jedności (akcja w "Makbecie" rozgrywa się w komnatach pałacowych, na leśnej polanie, na polu walki, akcja jest wielowątkowa, tematem jest walka o władzę, walka dobra ze złem, przemiana postaci), - Szekspir zwiększa liczbę osób na scenie - rezygnuje z zasady decorum, Szekspir wprowadza humor - zmienność charakterów postaci rezygnacja z chóru język pełen metafor, porównań. " Świętoszek " Moliera KOMEDIA CHARAKTERÓW Typ komedii, w której przebieg zdarzeń podporządkowany jest ukazaniu psychiki prezentowanych postaci. Cechy komedii charakterów na przykładzie " Świętoszka " : a ) wyeksponowanie pewnego typu bohatera - charakteru : pełny portret charakterologiczny postaci, skoncentrowanie się na jednej określonej właściwości bohatera, jednym rysie charakteru, który się eksponuje i analizuje ( fałsz, obłuda, załamanie, podwójna moralność, obłuda religijna ) b ) operowanie przejaskrawieniem, karykaturą, groteską - komizm postaci, sytuacji, języka ( sceny z Tartuffe'em i pokojówką, Tartueffe'em i Elmirą ). KOMEDIA INTRYGI Typ komedii, w której pełna niespodzianek akcja toczy się wśród intryg, licznych perypetii i zmierza ku zaskakującemu zakończeniu. Cechy komedii intrygi na przykładzie " Świętoszka " : a ) żywa, wartka akcja, której motorem są intrygi postaci ( działania Doryny, podstęp Elmiry ) ; b ) nagromadzenie sytuacji pomyłek, zaskoczeń, nieporozumień, konfliktów ( przebiegłość Tartuffe'a w scenie, kiedy syn ujawnia ojcu prawdziwe zamiary intruza związane z Elmirą ) ; c ) nagłe i niespodziewane zakończenie ( właściwie sprawy rozstrzygające rozegrały się poza sceną, nic nie wiemy o policyjnym dochodzeniu związanym z przestępczą działalnością Tartueffe'a, w najbardziej niebezpiecznym momencie zjawia się Komisarz i aresztuje go ). RODZAJE KOMIZMU Komizm to właściwość, której istotą jest taka konfiguracja zjawisk przedstawianych w sztuce, by wywołać u odbiorcy śmiech i wesołość ( przeciwieństwo litości i trwogi, typowych dla tragizmu ). Znane są trzy typy komizmu : sytuacyjny, charakterologiczny i językowy. Komizm sytuacyjny polega na bawieniu widza spiętrzaniem niefortunnych i niezwykłych wypadków, wymuszających na bohaterze komiczne zachowanie. Komizm charakterologiczny polega na umiejętnym dobieraniu typów bohaterów w taki sposób, aby wyolbrzymieniu i uwypukleniu uległy pewne określone cechy charakteru, na przykład głupota, naiwność czy chciwość. Widza bawi już sama kreacja bohatera, zderzenie różnych typów charakterologicznych lub perypetie związane z charakterem danej osoby. Komizm językowy to inaczej komizm słowa. W tym przypadku na widza oddziałuje przede wszystkim żart, dowcip, jaki pada ze sceny. Często są to zabawne dialogi bohaterów, cięte riposty czy żartobliwe powiedzonka. CZAS I MIEJSCE AKCJI: Akcja " Świętoszka " rozgrywa się w Paryżu, w domu Orgona, poważnego ojca rodziny, omotanego przez obłudnego Tartuffe'a ( tytułowego Świętoszka ) ; w czasach współczesnych autorowi ( komedia powstała w 1664 roku ). SPIS OSÓB : Pani Pernelle - matka Orgona ; Orgon - mąż Elmiry ; Elmira - żona Orgona ; Damis - syn Orgona ; Marianna - córka Orgona ; Walery - zalotnik Marianny ; Kleant - szwagier Orgona ; Tartuffe - świętoszek ; Doryna - pokojówka Marianny ; Pan Zgoda - woźny ; Oficer gwardii ; Flipota - służąca pani Pernelle. CHARAKTERYSTYKA POSTACI Uwaga : Bohaterów można podzielić na dwie kontrastowe grupy : a ) Grupa świętoszków - Tartuffe, Wawrzyniec, pan Zgoda, Orgon, pani Pernrlle b ) Grupa przeciwników obłudy - Elmira, Kleant, Damis, Marianna, Walery, Doryna Tartuffe, czyli Świętoszek - pojawia się dopiero w III akcie komedii, mimo to z rozmów kolejnych członków rodziny Orgona orientujemy się w skutek jego obłudnych działań. Cała rodzina jest skłócona - Orgon i jego matka ( pani Pernelle ) z latwością dają sobą kierować Świętoszkowi, który ma na nich nieograniczony wpływ. Pani Pernelle poucza nie tylko wnuki, ale także synową ( Elmirę ), z góry zakładając ich negatywne zachowanie. Orgon już postanowił wydać córkę ( Mariannę ) za Świętoszka i w ten sposób wprowadzić do rodziny. Elmira, Marianna i Damis są w bardzo trudnej sytuacji. Do tej pory stanowili szczęśliwą kochającą się rodzinę, teraz, choć wciąż żywią do Orgona ogromny szacunek, nie zgadzają się z jego wolą. Właśnie do tego doprowadził Tartuffe. Jest to mężczyzna w średnim wieku, pozbawiony uroku osobistego o prawdopodobnie mało atrakcyjnym wyglądzie ( scenie 2 aktu III dobitnie wyraża się o nim Doryna, pokojówka Elmiry ), ale za to obdarzony niebywałą umiejętnością przekonywania i niepospolitym tupetem. Jest bezwzględny, uparty, bezkrytyczny, a podstawową jego cechą jest obłuda. W imię fałszywie poętych chrześcijańskich zasad Tartuffe niemal rozbija rodzinę i doprowadza Orgona do nędzy. Co ważne Świętoszek potrafi wybrać osoby, które z łatwością ulegają jego wpływowi, a do pozostałych ( zwłaszcza Marianny i Damisa oraz pokojówek ) nabiera zdecydowanie wrogiego stosunku i stara się je przedstawiać w możliwie najgorszym świetle. Doskonale udaje osobę pobożną, przestrzegającą zasad religijnych, dba o wszystkie drobiazgi : " Pod obrazem, / Złóż moją dyscyplinę z włosiennicą razem " mówi do swego służącego, a Dorynie każe zakryć dekolt, który może " duszy spokój... zmącić ". Zachowuje posty, umartwia się, żarliwie modli, prawi gorące kazania, rozprasza religijne wątpliwości bliźnich, słowem pozuje na człowieka głęboko religijnego, autorytet w sprawach wiary i przykład jednostki, która poświęca życie Bogu i bliźnim. W rzeczywistości Tartuffe jest dowodem i hipokrytą, a kiedy zmusza go do tego sytuacja zrzuca maskę męża opatrznościowego rodziny i odkrywa oblicze bezwzględnego oszusta. Tylko przytomność umysłu Elmiry, jej prawdziwa miłość do Orgona oraz uczciwość i wierność wzorowej żony doprowadza do demaskacji prawdziwych zamiarów Świętoszka. Natomiast sprawny aparat sprawiedliwości pozwala unieszkodliwić czlowieka tak niebezpiecznego jak Tartuffe. Sam Molier tak pisał o Tartuffe "... nie mówi ani słowa, nie spełnia ani jednego uczynku, który by nie malował charakteru niegodziwca, a nie uwydalniał przymiotów prawdziwie zacnego człowieka, będącego jego przeciwstawieniem ". Slowa te dopełniają charakterystyki Świętoszka jako człowieka przewrotnego, mistrza mistyfikacji, genialnego oszusta i bezwzględnego niegodziwca. OŚWIECENIE Wydarzenia historyczne i społeczne w Europie Oświecenie to epoka współtworząca prawie cały wiek XVIII, zahaczająca również o wiek XIX. Umownie zamykają ją ważne wydarzenia historyczne z terenów Francji: rozpoczyna je koniec panowania Ludwika XIV a kończy rewolucja francuska. Jest to czas wielkiego rozwoju kultury i stopniowej kompromitacji porządku politycznego opartego na dynastiach i wojnach. Trwa wówczas walka o hegemonię w Europie i dochodzi do wyraźnej zmiany układu sił politycznych. Rolę swoją zwiększyła Anglia, zmniejszyło się natomiast znaczenie Francji i Austrii. Zmiany te wiązały się z przekształceniem modelu sprawowania władzy – z XVII-wiecznego absolutyzmu w absolutyzm oświecony. Oznaczał on usprawnienie funkcjonowania państwa, polepszanie systemu zarządzania i administracji, porządkowanie go zgodnie z zasadą skuteczności, a nie okazywania wielkości władcy utożsamianego z państwem, jak to działo się za rządów Ludwika XIV – „Króla Słońce”. W 1776 roku na niepodległość wybijają się Stany Zjednoczone Ameryki Północnej i ogłaszają pierwszą na świecie demokratyczną konstytucję. W 1789 roku we Francji wybucha rewolucja rozpoczęta zburzeniem Bastylii – symbolu starego porządku. Zgromadzenie Narodowe ogłasza Deklarację Praw Człowieka i Obywatela kładącej kres absolutyzmowi królewskiemu i zrównanie w prawach wszystkich stanów. Głoszone jest hasło: „Równość. Wolność. Braterstwo”. Wielka Rewolucja Francuska jest wydarzeniem, które rozpoczęło kryzys formacji oświeceniowej. Zburzyła ona, co prawda, stary porządek, ale nie przyniosła, jak oczekiwano, rozwiązania wszelkich trudnych problemów społecznych. Co więcej, ujawniła szereg nowych, z którymi należało się zmierzyć. W Polsce doba Oświecenia to okres bardzo trudny. Po okresie rządów Sasów następuje odrodzenie kraju i próba odbudowy jego niepodległości poprzez reformy. Niestety, ten niezwykle dynamiczny i ambitny program realizowany przez ośrodek królewski zostaje zakłócony wydarzeniami, które wyniknęły z zawiązanej w 1768 r. konfederacji barskiej . Konfederacja ta miała charakter antykrólewski i antyreformatorski, choć jej uczestnicy kierowali się też pobudkami patriotycznymi, chcieli bowiem zahamować ingerencję Rosji w wewnętrzne sprawy Rzeczypospolitej. Wydarzenie to stało się jednak pretekstem dla wojsk carskich do rozpoczęcia działań militarnych, które trwały przez cztery lata. Klęska konfederatów stała się bezpośrednią przyczyną pierwszego rozbioru Polski w 1772 r. Nie ustawały jednak wysiłki na rzecz podźwignięcia kraju i w 1788 rozpoczął prace Sejm Czteroletni, zwany Wielkim. Zwieńczeniem jego działalności była Konstytucja 3 Maja z roku 1791 znosząca liberum veto, wprowadzająca dziedziczność tronu, nadająca prawa mieszczanom i biorąca w opiekę chłopów. „Upadły pęta niewoli i nierządu” – ogłosili wówczas marszałkowie sejmu. Konstytucja wzbudził niepokój Prus i imperium rosyjskiego. W roku 1792 w Targowicy na Ukrainie opozycyjni magnaci ogłosili konfederację (w istocie zawiązana była ona w Petersburgu), wzywając na pomoc wojska rosyjskie przeciwko rzekomej rewolucji. Ich wkroczenie prowadzi do drugiego rozbioru Polski w 1793 r., ale już w roku następnym wojska kościuszkowskie podejmują walkę w obronie konstytucji i niepodległości. Klęska powstańców pod Maciejowicami umożliwiła Rosji, Prusom i Austrii dokonanie trzeciego rozbioru Polski zatwierdzonego na sejmie w Grodnie, gdzie Stanisław August Poniatowski abdykował na rzecz Rosji. Rok 1795 r. to rok upadku Rzeczypospolitej. Niezmiernie istotny jest jednak fakt, że Polska upada jako państwo odrodzone i zreformowane i nawet klęska rozbiorów nie przekreśliła dorobku Oświecenia, wieloletnich wysiłków działaczy, publicystów, pisarzy. Nowoczesna świadomość narodowa oraz poczucie przynależności do europejskiej kultury i cywilizacji umożliwiły Polakom przetrwanie ponad stu dwudziestu lat politycznej niewoli. Oświecenie - ogólne informacje o epoce 1. RAMY CZASOWE: FRANCJA, Pierwsze lata XVII w. Koniec: 70 lata XVIII w. W EUROPIE: Początek: pierwsze lata XVII w. Koniec: 70 lata XVIII w. POLSKA: Początek: pierwsze lata XVIII w. Koniec: 1822 - A. Mickiewicz wydaje "Ballady i romanse" Oświecenie to prąd kulturowy, "wiek świateł"; była ona pierwszą epoką w dziejach nowożytnych tak bardzo ożywiona i rozwinięta kulturowo; w pełni świadoma swego istnienia. Funkcjonowały takie określenia jak "wieku rozumu" (Anglia), "wieku filozofów" ( we Francja) czy wiek "oświecony". Epoka ta nazywała się oświeceniem, ponieważ ogromną wagę przywiązywano do rozumu, który był rozjaśniającym ciemności światłem prowadzącym człowieka do poznania świat i sensu życia. Ówczesne życie zarówno społeczne jak i kulturalne cechowało się krytycyzmem obecnej rzeczywistości oraz pragnieniem uwolnienia człowieka z feudalizmu, krępującego myśli ludzkie, hamującego rozwój i postęp cywilizacyjny, naukowy i edukacyjny. Intelektualne podłoże oświecenia stanowiły nasilające się w nauce tendencje racjonalistyczne a także empiryczne. Jeżeli chodzi o granice czasowe, to czasy oświecenia w Polsce dzielimy na trzy etapy: - wczesny, obejmujący lata 40-te XVII w. aż do roku 1764; - dojrzały (to są czasy panowania S. Augusta Poniatowskiego, tzw. czasy stanisławowskie) czyli lata 1764-1795; - schyłkowy 1795-1822 (tzw. oświecenie postanisławowskie) 2. FILOZOFIA Głównym filozofem epoki był Kartezjusz i jego poglądy o sztuce. Autor dzieła, pt.: "Rozprawy o metodzie". Dla niego największą wartością był rozum ludzki. Głównym celem człowieka jest dążenie do poznania prawd o świecie, która dostępna jest rozumowi ludzkiemu. Za prawdziwe uznawał tylko to, co jest zrozumiałe i jasne. Filozofia kartezjańska opierała się i odnosiła do aforyzmu: "Myślę, więc jestem" ("Cogito ergo sum"). Ta sama reguła dotyczyła sztuki. Kolejny filozof to Kant. Odwołuje się on do antycznych systemów. Według niego poznanie prawdy umożliwia tylko posługiwanie się dwoma źródłami: rozumem i zmysłami. Kant powołuje się na racjonalizmie oświeceniowym i empiryzmie, odchodzi zaś od obiektywizmu. Uważa, iż świat, widziany przez człowieka jest za jego pomocą kształtowany. Trzeci ważny filozof to Locke. Zbudował podstawy teoretyczne dla empiryzmu. Szukał źródła wiedzy w zewnętrznym doświadczeniu, czyli zmysłowym oraz wewnętrznym, tzn. w refleksji. Rozpowszechniał tolerancję religijną. Uważał, iż ludzie dążą do osiągnięcia szczęścia, ale ono powinno być mu zapewnione przez państwo. FILOZOFIE - omówienie Racjonalizm -Twórca - Kartezjusz, autor myśli "Cogito ergo sum" - co oznacza "myślę, więc jestem". Myślenie jest celem poznania prawdy. Człowiek poznaje świat i prawdę o nim przy pomocy rozumu. To, co da się wyjaśnić rozumowo jest jedynie prawdziwe. Sugerował odrzucenie przesądów i zabobonów. To jest najważniejszy postulat umysłowy oświecenia, które jest systemem opierającym się na rozumie, zaś odrzucającym inne możliwości dotarcia do prawdy, tj. objawienie czy odczucie. To Kartezjusza właśnie uznano za pierwszego francuskiego racjonalistę. Najistotniejszym elementem poglądów Kartezjusza i jedynym kryterium do przyjęcia było przeświadczenie, iż jedyne źródło wiedzy, które prowadzi do poznania rzetelnej prawdy to rozum ludzki, który jest największa instancją i wyznacznikiem prawdy. Kartezjusz za najważniejsze kryterium uznawał myśl, która umożliwia dotarcie do prawdy. Największy rozkwit filozofii kartezjańskiej nastąpił dzięki filozofowi holenderskiemu, który nazywał się Spinoza. Uznawał on to, co można określić przez rozum. Za największe dobro przyjął poznanie. propagował determinizm, tzn. sądził, że to, co się dzieje zgodnie z pewnymi odwiecznymi prawami. Oprócz Spinozy ogromne zasługi w rozwoju racjonalizmu ma także Izaak Newton będący symbolem tryumfu ludzkiej myśli. Konsekwencją tak ogromnej popularności filozofii racjonalnej była ostra krytyka religii, co prowadziło do szerzenia się deizmu i ateizmu

  PRZEJDŹ NA FORUM